Het GeoTDF project laat zien hoe grote of kleine geologische gebeurtenissen leiden tot het parcours dat we de komende vier weken afleggen: bergen, wijngaarden, steile beklimmingen of kronkelende rivieren. We beginnen de Tour de France van dit jaar in Baskenland, Spanje, waar grote geologische gebeurtenissen tot steile beklimmingen hebben geleid.
Dit deel van Spanje is in veel opzichten een kruispunt tussen het Iberisch schiereiland en het Europese vasteland: zowel antropologisch als geologisch. Bewijzen van menselijke bewoning in de regio gaan terug tot 40.000 jaar geleden, of het Paleolithicum, toen ijskappen nog een groot deel van Noord-Europa bedekten.
Het is ook een geologisch kruispunt dat de kruising markeert van de Cantabrische bergen van Noord-Spanje in het westen, de Pyreneeën in het oosten en de punt van de west-noordwestwaarts openende Golf van Biskaje. Natuurlijk hebben we het dan over een tijdlijn van vele miljoenen jaren en grote geologische gebeurtenissen.
De evolutie van continenten over honderden en miljoenen jaren, en vooral de rol van de ‘supercontinentcyclus’, de vorming en ondergang van het supercontinent Pangea, heeft geleid tot de beklimmingen die we nu in Baskenland hebben. Het leidde ook naar de Pyreneeën later in de race en de prachtige vergezichten over de Golf van Biskaje die ons zullen bijblijven tijdens de drie openingsetappes van de Tour de France 2023 in Bilbao, San Sebastian en Bayonne.
De vorming van continenten
300 miljoen jaar geleden zag de geografie van Baskenland er heel anders uit. Bilbao lag vlakbij het centrum van het supercontinent Pangea. Pangea werd gevormd toen de oceanen die de grote zuidelijke en noordelijke continenten, Gondwana en Laurussia, scheidden, zich sloten. We noemen deze tektonische gebeurtenis de Variscische Orogenese, of gebergtevormingsfase
In de oceanen tussen de supercontinenten lagen een aantal lange, smalle ‘lintcontinenten’, waarvan ‘Armorica’ er één was. Het grootste deel van het huidige Spanje en Frankrijk bestaat uit de overblijfselen van Armorica dat nu ingeklemd zit tussen Gondwana en Laurussia. Dat lange en smalle continent boog als een auto op een autokerkhof. De Cantabrische bergen in het noordwesten van Spanje vormen de kern van een van deze grote ombuigingen.
Zeebodem wordt steile klim
De geologie van de heuvelachtige openingsetappe van de Tour de France van dit jaar is het product van honderden miljoenen jaren tektonische processen. Als de renners en fans in Bilbao naar het noordoosten kijken, zien ze de vaak groene heuvels die 300 tot 400 meter boven de aangrenzende valleien uitsteken. De vervorming van de continentale korst die aan de basis ligt van de regio Bilbao heeft de voorheen vlakke lagen in de regio geplooid, waarbij de lagen op sommige plaatsen recht overeind zijn komen te staan. Deze sterk hellende sedimentaire afzettingen vormen de steile flanken van de langgerekte heuvels die van de Pyreneeën naar de zee lopen, waardoor veel van de korte maar steile beklimmingen ontstaan die de etappe kenmerken. De vijfde, laatste en zwaarste gecategoriseerde beklimming is de Côte de Pike.
Spanje sloot zich bijna aan bij Noord-Amerika
Terwijl de Cantabrische bergen en het Iberisch schiereiland hun oorsprong danken aan de continentale botsingen die Pangea vormden, was het de ondergang en het uiteenvallen van Pangea, een proces dat >200 miljoen jaar geleden begon en dat nog steeds voortduurt, waaruit de Golf van Biskaje en de Pyreneeën ontstonden.
Het prachtige uitzicht dat we tijdens de etappe van vandaag op de Golf zullen hebben, begon 180 miljoen jaar geleden vorm te krijgen toen de Atlantische Oceaan zich opende. Toen de Atlantische breuklijnen noordwaarts trokken en wat later Noord-Amerika zou worden van Europa scheidden, was Iberia aanvankelijk geneigd om zich bij Amerika aan te sluiten. Het dreef naar het westen, dus weg van Europa.
Nadat er zich echter een kleine oceaanstrook had geopend tussen Iberië en het vasteland van Europa, waardoor de Pyreneeënslenk uit het Krijt ontstond, veranderde Iberië geologisch van gedachten. Terwijl de belangrijkste locatie van oceaanvorming naar het westen van Iberia sprong en datgene vormde wat we nu kennen als de Atlantische Mid-Oceanische rug, kronkelde en draaide Iberia, waardoor de Golf van Biskaje werd geopend, de slenk werd gesloten en de sedimenten die nog maar kort geleden waren afgezet in het bekken dat Iberia en Europa kortstondig (vanuit geologisch perspectief) had gescheiden, werden geplooid en van breuken voorzien.
