In de negende etappe van de Tour de France van vandaag draait alles om gravel. De etappe begint en eindigt in Troyes. De stad heeft pittoreske gotische kathedralen die uitkijken over de geplaveide straten, maar we zullen nu niet ingaan op de geologie van geplaveide stenen. Dat laat ik over aan de tijden van Parijs-Roubaix. Troyes is de historische hoofdstad van de regio Champagne-Ardennen. Het staat bekend om zijn beroemde wijngaarden, afgewisseld met witte krijtwegen. Daar wil ik het over hebben, want het gaat allemaal om het grind.
Het World Tour-peloton kent het terrein al omdat Parijs-Tours, een klassieker aan het einde van het seizoen, de afgelopen jaren over de paden van de wijngaarden is gereden. Strade Bianche en zijn sterrato hebben het peloton ervaring gegeven op de lossere ondergrond. Ik wil je meenemen op een reis door de tijd over hoe het grind van het gebied van het huidige podium tot stand is gekomen. Misschien kan het gebruikt worden om de technische uitdagingen te begrijpen waar de renners specifiek in deze etappe mee te maken krijgen vanwege de geologische omstandigheden. Ruiters en sportdirecteuren, luisteren jullie?
Meer kalksteen? Ja, meer kalksteen, maar vandaag racen we erop! Grind is kalksteen.
Wat is grind
Eerst moeten we de definitie duidelijk hebben voordat we het grindstadium ingaan. Grind wordt gedefinieerd als een losse aggregatie van rotsfragmenten. Het komt over het algemeen voor in verschillende vormen, groottes en kleuren, afhankelijk van de verweringsprocessen of erosie die de fragmenten hebben gevormd. De originele rotscompositie is natuurlijk ook een bepalende factor.
Eenvoudig gezegd is grind een verzameling sedimenten met een diameter van meer dan twee millimeter. Het kan een afgeronde of hoekige rand hebben. Hoewel er geen bovengrens is voor de grootte van grind, zal dit artikel zich richten op klein grind met een diameter van minder dan 20 milimeter om het zo toepasselijk mogelijk te maken voor de race. Het grotere grind is geweldig voor opritten en tuinieren, of voor de occasionele lekke band, maar het is niet het grind dat we vinden in de wijngaarden rond Troyes.
De duivel zit in het zeeniveau
Waar vinden we Troyes in het grote geheel van de geologische geschiedenis en waarom is het zo’n geweldige plek geworden voor gravelracen?
Het is een verheffende reis geweest voor de stad Troyes, vergeef me de woordspeling! Een groot deel van wat we nu Frankrijk noemen was geologisch gezien tot voor kort intact gebleven. Zo’n 300 miljoen jaar geleden werd de hele continentale landmassa van de aarde samengevoegd tot één supercontinent, Pangea genaamd. Pangea was groot en koud en er was een grote ijskap op de Zuidpool.
Daarbinnen lag Frankrijk dicht bij het hedendaagse Verenigd Koninkrijk, Duitsland, Spanje en Italië, net als nu. Hoewel het zich op een heel andere locatie bevond dan het hedendaagse West-Europa. Tijdens deze periode werden rotsen vervormd tot een grote berggordel. Deze rotsen werden vervolgens geërodeerd en diepe, kristallijne delen van de berggordel kwamen aan de oppervlakte. 250 miljoen jaar geleden was de berggordel bijna plat geërodeerd en lagen de vervormde kristallijne gesteenten aan het aardoppervlak. Je kunt dit oppervlak nog steeds zien niet ver ten zuiden van de Champagnestreek, in het Centraal Massief.
Uit elkaar gaan
Toen begon Pangea uiteen te vallen. De Centrale Atlantische Oceaan begon zich te vormen en ook in de Indische en Zuidelijke Oceaan begon het uiteenvallen van continenten. Het resultaat was dat de tektonische activiteit bijna verdubbelde. In de hoogtijdagen van het late Jura tot het vroege Krijt, zo’n 150-100 miljoen jaar geleden, was de productie van oceaankorst bijna twee keer zo hoog als tijdens Pangea en als nu. Met zo’n hoge korstproductie was ook de snelheid van korstverwijdering door subductie veel hoger, met als gevolg dat de gemiddelde leeftijd van de oceaanbodem steeds jonger werd.
Waarom is dat belangrijk? Wel, de diepte van een oceaanbekken hangt ervan af! Hoe jonger de oceaanbodem, hoe ondieper de oceaan. Bovendien is er bij hogere platentektonische activiteit ook meer vulkanisme en meer vulkanische CO2-productie (drie keer zoveel als nu). Met een hogere CO2-productie waren de temperaturen veel hoger. Het landijs smolt. De oceanen waren dus niet alleen ondieper, maar er was ook meer oceaanwater dan nu. En als gevolg daarvan overstroomden de continenten rond de oceanen. Frankrijk verdronk onder een ~200 m hoger zeeniveau dan vandaag. En dat is het begin van de grindfase van vandaag!
Je hebt kalksteen nodig
In tropische zeeën van niet meer dan een paar 100 meter diep vormen zich kalkstenen. Kalksteen is een sedimentgesteente dat bestaat uit calciumcarbonaat als belangrijkste mineralen. Leuk weetje: het bruist als je er verdund zuur op laat vallen. Kalksteen bevat vaak fossielen van zeedieren zoals coccolieten en foraminifera. Deze vormen krijt. De kalksteen bevat dus een geologisch verslag van de vroegere omstandigheden in Frankrijk onder de zee.
De sedimentaire krijtbasis die een groot deel van Frankrijk bedekt, werd gevormd tijdens de Jura tot Krijt periode, ruwweg 150-80 miljoen jaar geleden. Dinosaurussen zwierven toen nog over de aarde. Sedimentgesteenten worden over het algemeen gevormd in mariene milieus, zoals Troyes in deze periode. We hebben het dus vooral over zeehagedissen en dinosaurussen in dit deel van de wereld.
Er zijn twee soorten kalksteen rondom Troyes. Er is Courville kalksteen en de Savonnières kalksteen. Beide zijn in de loop der tijd intensief ontgonnen voor bouwdoeleinden. Courville is een steen uit Reims, terwijl de Savonnières van iets verder weg komt, ongeveer 100 kilometer ten oosten van Troyes.
Hoewel ze op elkaar lijken, zijn er enkele belangrijke verschillen tussen de twee steensoorten. De leeftijden van de twee stenen zijn verschillend. Courville stamt uit het Eoceen (50 miljoen jaar oud) en Savonnieres uit het Tithoon (150 miljoen jaar oud). Dat maakt het een ongeveer 100 miljoen jaar ouder gesteente. Deze rotsen bestaan uit brokken. Ze zijn respectievelijk 17% en 29% poreus, wat zorgt voor een goede afwatering, wat zowel de druiventeelt (zoals je kunt lezen in etappe 7) als het wielrennen ten goede komt!
Rasgeologie
In de Champagnestreek bestaat het sedimentgesteente voor 75% uit kalksteen. Dit spul is hard, poreus en bros. De rotsen zijn dus duurzaam, maar breken gemakkelijk in stukken. Dus als je in deze regio een weg moet maken, wie heeft er dan bestrating nodig? De ondergrond doet het werk prima! Oké, het is niet helemaal de Strade Bianche. Die witte Toscaanse wegen liggen op een geologische ondergrond van marmer, dat is het edele, harde, dure witte gesteente dat je zou vormen als je de kalkstenen van de Champagne zou nemen en ze een paar miljoen jaar lang op 20 km diepte in een berggordel zou begraven. Maar de witte wegen van vandaag bestaan uit hetzelfde calciumcarbonaat! Het is goed om te weten dat het marmeren gravel van de Strade Bianche veel gladder is, met fijn, afgerond materiaal in plaats van de stenige sporen van de Champagne.
De graveletappe van vandaag zal dus waarschijnlijk moeilijker zijn in de bochten dan Strade. Het materiaal in Frankrijk zal losser en minder compact zijn door de grotere afmetingen. Fijner materiaal verdicht zich meer als het nat is (herinner je je de Van Der Waals krachten nog die je op de middelbare school hebt geleerd? Die werken op deze sedimenten van kleinere zandgrootte). Groter materiaal is minder klastisch, dus zelfs als het nat is, is het nog los. Regen heeft een grote invloed op kalksteengrind vanwege de chemische samenstelling, die ervoor kan zorgen dat het oplost bij slecht weer, waardoor de weg zacht en modderig wordt voor de renners. Dit zou ertoe kunnen leiden dat de gravelsectoren meer lijken op een veldritwedstrijd dan op de Tour de France! Hallo Mathieu, Wout en Tom!
NB: Blogs in andere talen dan het Engels worden allemaal automatisch vertaald. Onze schrijvers zijn niet verantwoordelijk voor taal- en spelfouten.
