In de laatste van onze reeks geologie van de wielermonumenten (plus onze Geo-Sports thuisklassieker Amstel Gold Race die technisch gezien geen wielermonument is), brengen we je de geologie van Luik-Bastenaken-Luik. Het is de plek waar de rivieren er eerst waren en toen pas de klimmetjes, iets wat we zo meteen zullen uitleggen omdat het vaak andersom is. Laten we eerst terugreizen in de tijd en je nog een laatste voorjaarsklassieker voorschotelen met mooie geologiefeiten.
As Old As The Hills
“As old as the hills” is een veelgebruikt gezegde in het Engels als het gaat om iets dat heel oud is. Indirect impliceert het dat heuvels en bergen voor eeuwig zijn. Standvastig, onverzettelijk. De reuzen der aarde zien de opkomst en ondergang van wereldrijken en zullen dat blijven doen tot het einde der tijden. Geologen zijn het daar niet mee eens. De levenscyclus van bergen, of beter gezegd de rotsen waaruit ze bestaan, is gewoon een ongelooflijk langzaam proces dat miljoenen jaren overspant. Maar net als sterren worden rotsen geboren en sterven ze. Ze documenteren de beweging van continenten, met de geschiedenis van oude oceanen en lang vergeten vulkanen geschreven verborgen in hun pieken. Dat proces is wat geologen mooi vinden.
De rotsen waaruit het huidige Ardennengebergte bestaat, zijn meer dan 300 miljoen jaar geleden gevormd. Ze zaten gevangen in een spectaculaire gebergtegordel die zich uitstrekte van Polen, via Duitsland en België, naar het zuiden van Engeland en het oosten van de Verenigde Staten. Dit was voordat de Atlantische Oceaan bestond. Deze gebergtegordel werd gevormd toen de continenten Laurasia (Noord-Amerika plus Eurazië) botsten met Gondwana (Afrika, Zuid-Amerika en alle andere continenten op het zuidelijk halfrond) en het supercontinent Pangea vormden.
De machtige berg
Je zou kunnen denken dat de heuvels die de renners vandaag doorkruisen overblijfselen zijn van die oude bergen, maar de rivier de Ourthe vertelt een ander verhaal. We koersen eigenlijk tegen de oude valleien omhoog en niet de heuvels. Hier begint de geologie van Luik-Bastenaken-Luik pas echt voor je.
Hoe krijg je bergen? Gemakkelijk. Het land moet eerst stijgen en een heuvelrug of plateau vormen. Dan hebben we eroderende middelen nodig om het land vorm te geven. Voeg regen of sneeuw toe. Het worden beekjes, stroompjes en uiteindelijk rivieren die het opgehoogde land doorsnijden. Ze vechten zich altijd een weg terug naar zee. Het is eigenlijk de erosie die verantwoordelijk is voor de vorming van de prachtige (af en toe besneeuwde) toppen die menig dichter en amateur-vakantiefotograaf hebben geïnspireerd.
Maar het land wil plat zijn. Het is natuurlijk een beetje een grove generalisatie; je zou kunnen zeggen dat het land niets actief “wil”. Het is echter zijn lot om uiteindelijk gladgestreken te worden, zo plat als een pannenkoek. Alle heuvels en bergen die ooit hoog boven een landschap uittorenden, zullen uiteenvallen en vervlakken. De oude bergketens uit het Carboon en Devoon zijn verdwenen en over ongeveer 200 miljoen jaar zullen de Pyreneeën en Alpen ook verdwenen zijn. Ze hebben gewoon tijd nodig om weg te eroderen.
Terug naar de rivieren. Rivieren nemen alle brokstukken mee uit de bergen die ze eroderen en vervoeren ze naar beneden, naar beneden, naar beneden. Dit vult de holtes en spleten van onze wereld op. Zelfs de machtigste berg of door de mens gemaakte bouwwerken zoals piramides zullen uiteindelijk eroderen en verdwijnen en een vlak oppervlak achterlaten.
Rivieren die op hol slaan
Rivieren geven vorm aan het land, maar het landschap heeft ook het een en ander te zeggen over hoe een rivier stroomt. De steilte van een helling kan van invloed zijn op het soort pad dat een rivier neemt. In bergachtig terrein volgen ze de zwaartekracht om de snelste weg naar beneden te vinden, waarbij ze rechte, scherpe valleien afsnijden. Deze video legt het uit.
Zodra ze vlakker terrein bereiken, banen rivieren zich een weg over vlaktes in “meanders” terwijl ze hun tijd nemen om de zee te bereiken. Dergelijke meanders zijn bekend van rivieren als de Rijn, de Amazone of de Mississippi. Maar rivieren als de Ourthe, de Amblève of de Moezel meanderen door de Ardennen! Dat zou je niet verwachten, want rivieren gedragen zich meestal niet zo in de heuvels, ze kronkelen alleen in vlakke gebieden. Een van de bekendste locaties hiervoor is in de buurt van de bekende beklimming van Roche aux Faucons.
Maar hoe?
Deze rivieren kronkelen als op het vlakke. En als je uit de valleien klimt, zie je dat de heuveltoppen vlak zijn. Je kunt heuveltoppen in meerdere valleien verbinden met een rechte lijn. Dit vertelt ons dat de Ourthe en zijn waterige vrienden al door het gebied stroomden toen de Ardennen nog vlak waren. De heuvels die hier gevormd werden in het Devoon en Carboon zijn verdwenen, weggesleten na tientallen miljoenen jaren erosie. Voldoende ruimte voor de rivier om over de ooit machtige bergen te kronkelen.
Wat er daarna gebeurde is wat onze paradox creëert. De rivieren bemoeiden zich met hun eigen zaken en ongeveer 1 miljoen jaar geleden begon het land opnieuw te stijgen. Hierdoor erodeerde de rivier in de vlaktes en ontstonden de meanderende valleien die de Ardennen vormen zoals we die nu kennen. Hierdoor creëerden de rivieren de heuvels. Ze sneden dieper en creëerden beklimmingen in wat ooit een vallei was. Fascinerend, nietwaar?
Die opleving is zichtbaar. Bekijk het wedstrijdprofiel en kijk vanaf halverwege (want we gaan zuidwaarts naar Bastenaken en weer noordwaarts naar Luik). De heuveltoppen vormen eigenlijk een lichte curve, beginnend bij de hogere Ardennen in het zuiden, waar ze tot ongeveer 600 m werden opgeheven, naar het noorden, waar de hoogte afneemt tot 200 m. De smalle, diepe valleien die de bocht doorsneden werden uitgesleten door die vervelende meanderende rivieren. En als we nog even wachten, worden de beklimmingen van Luik-Bastenaken-Luik langer en steiler naarmate de rivier zijn werk voortzet.
Altijd wat discussie
De oorzaak van deze (geologisch) jonge bergopwaartse beweging is onderwerp van discussie onder geologen. Sommigen denken dat het iets te maken heeft met botsingen in het Middellandse Zeegebied, maar de Ardennen vertonen niet veel deformatie in de afgelopen miljoen jaar. Ze kwamen alleen maar omhoog. Anderen speculeren dat vulkanisme in de Eiffel verantwoordelijk zou kunnen zijn, of zelfs het groeien en afnemen van ijskappen in de ijstijden. Die discussie laten we aan hen over.
Dus, als laatste opmerking, de Ardennen zijn niet langer een gebergtegordel, maar een riviergordel, waar de rivieren de heuvels maken! De rotsen langs het parcours zijn gevormd en vervormd tijdens het ontstaan van een oude gebergtegordel. Dat erodeerde weg. De steile wegen die de renners beklimmen in Luik-Bastenaken-Luik behoren tot valleien die in een andere, veel jongere tijd zijn gevormd. Het lijkt wel een omgekeerde wereld, geologisch gezien. Eerst de rivieren, dan de beklimmingen. Wie klimt het snelst de dalen in?
