Etappe acht brengt ons weer naar de Bourgogne. Gisteren in etappe 7 hebben we al geleerd hoe kalksteen ons mooie wijnen geeft en morgen(etappe 9) zien we hoe het verandert in grind. Vandaag de dag bouwen we huizen en kastelen met die kalksteen. We bouwen als het ware geschiedenis.
De plaatselijke kalksteen is Pierre de Bourgogne. Pierre betekent steen in het Frans. De andere naam is Comblanchien. Het is vernoemd naar het stadje Comblanchien net ten noorden van Beaune, net ten oosten van ons parcours. De Pierre de Bourgogne, of Bourgondische kalksteen, wordt al heel lang gebruikt in de regio, waarschijnlijk al sinds de oudheid. Bouwers door de geschiedenis heen gebruikten ze voor veel monumenten, zoals de Opéra Garnier in Parijs. Meer recentelijk werd Pierre de Bourgogne gebruikt voor de piramide van het Louvre. Natuurlijk is deze steen ook terug te vinden in plaatselijke bouwwerken, zoals trottoirs of schoorstenen in de Hospices de Beaune. Voordat het kanaal van Bourgondië in 1832 in gebruik werd genomen, werd de Pierre de Bourgogne om voor de hand liggende logistieke redenen niet veel gebruikt buiten de regio. Stenen zijn gewoon niet gemakkelijk te vervoeren.
Voetafdruk
Vanuit milieuoogpunt is het gebruik van kalksteen zeker beter dan beton op basis van cement. Deze laatste heeft een zeer negatieve koolstofvoetafdruk. Natuurstenen zijn ook duurzamer. Hoewel ze meestal voorzien in lokale of regionale behoeften, is Bourgondië zo rijk aan bouwsteen dat het ook afgelegen gebieden in Frankrijk kan bevoorraden. Het nadeel zijn de kosten. Kalksteen zoals de Pierre de Bourgogne wordt om logistieke redenen meestal regionaal gebruikt. Door hun hoge dichtheid kost het veel energie om ze te vervoeren.
Ten tweede heeft de winning ook gevolgen voor het milieu, omdat de meeste kalksteen in open groeven wordt gewonnen. Deze groeven zijn echter meestal kleinschalig. Volgens de huidige regelgeving moeten ze na sluiting worden gesaneerd. Een opmerkelijk voorbeeld vinden we in het dorp Villars-Fontaine. Een oude steengroeve is omgetoverd tot een culturele plek waar graffitikunstenaars worden uitgenodigd om de voormalige steengroevegezichten te beschilderen. Hier wordt geen geschiedenis opgebouwd, maar de toekomst gecreëerd.
Kalksteen waar?
De Tour de France van dit jaar heeft veel kalksteen. We rijden vaak door de bekkens van Parijs en Aquitanië. Zoals je weet was Frankrijk grotendeels bedekt met een tropische zee en al deze wezens die daar leefden stierven en veranderden uiteindelijk in kalksteen.
Hoe kunnen we kalksteen in de natuur herkennen? Een eerste aanwijzing is te vinden in de vegetatie. Sommige planten worden calcicole soorten genoemd omdat ze beter gedijen op kalkrijke bodems. De Pierre de Bourgogne bestaat bijvoorbeeld voor 99% uit CaCO3, waardoor het een perfect substraat is voor deze planten. Niet iedereen is echter bekend met deze calcicole soorten. De eenvoudigste manier om kalksteen te herkennen is meestal door het te observeren. Meestal is het lichtgekleurd, relatief zacht (zachter dan een mes) en meestal wit tot beige. Het reageert wanneer het in contact komt met zoutzuur. Het bevat ook vaak fossielen en andere sporen van vroeger leven.
En hoe zit het met onze Pierre de Bourgogne? Het dateert uit het Midden Jura, om precies te zijn uit de Bathonische fase (tussen 165,3 en 168,2 miljoen jaar voor Christus). De Bourgogne bevat vaak fragmenten van koralen, tweekleppigen (vergelijkbaar met de huidige mosselen) of stekelhuidigen (vergelijkbaar met de huidige zeesterren of zee-egels). Het bevat ook millimetergrote calcietbolletjes die oolieten worden genoemd.
Er wordt aangenomen dat deze kleine bolletjes zich vormen in ondiepe, warme wateren zoals lagunes, door de ophoping van calciumcarbonaat (calciet of aragoniet) rond kleine deeltjes die worden opgerold door de beweging van de zee. Samengeklonterd kunnen ze een gesteente vormen dat in Bourgondië plaatselijk de witte ooliet wordt genoemd.
Lange beklimmingen
Maak je geen zorgen, de renners staan vandaag niet voor lange beklimmingen, maar wel op de geologische tijdschaal. Tijdens de etappe van vandaag rijden de renners door formaties uit de Jura die behoren tot de oostelijke rand van wat wij het Parijse bekken noemen. De renners zullen letterlijk omhoog klimmen in de Jurassic etappe. Ze beginnen in de lagere Jura in Semur-en-Auxois en eindigen in de hogere Jura bij Colombey-les-Deux-Eglises. Dit is een stijging van 40 miljoen jaar aan de oostelijke rand van het Parijse bekken.
We hebben het al eerder gehad over het bekken van Parijs en wijden er morgen een hele blog aan. Kortom: dit sedimentaire bekken is het grootste dat we in Frankrijk kunnen waarnemen. Het strekt zich uit van Normandië en Bretagne tot bijna de Rijngraben van west naar oost, en van het noorden van het Centraal Massief tot de regio Calais. Het is eigenlijk verbonden met het Londense bekken en geopend naar het Noordzeebekken. Dit is echter alleen de huidige uitbreiding, want deze zee was vroeger veel groter. In de Jura was Frankrijk vooral een grote zee, met slechts een paar eilanden die overeenkwamen met de vroegere bergen die gevormd waren tijdens de Variscische Orogenese.
Let op: fouten!
Vlak voor de finish van de etappe van vandaag kruist het peloton een grote breuk en rijdt er vervolgens min of meer parallel aan. Maak je geen zorgen, de rijders zullen het niet merken en wij zullen er ook geen lekke banden van krijgen. Maar geologisch gezien is het een interessant kenmerk. Het heet de Bray-Vittel breuk. Vandaag kunnen we het zien omdat het de sedimentaire rotsen doorsnijdt van het gebied waar we doorheen rijden. De verplaatsing langs de breuk lijkt niet veel. Dit is echter slechts de geologisch jonge reactivering van een breuk die onder de sedimentaire gesteenten ligt. Het is geërfd van de Variskische episode van gebergtevorming die het supercontinent Pangea heeft gevormd.
In die tijd vormde de Bray-Vittelbreuk een subductiezone waarin een tektonische plaat in het noorden (waaronder België en Nederland) onder een plaat in het zuiden (waaronder Bretagne, Centraal Massief) dook. Deze grootschalige breuk werd gereactiveerd tijdens het Jura, als een normale breuk, in een tijd waarin Pangea uit elkaar begon te vallen en zich ook grote breuken begonnen te vormen in de regio van de Alpen en het Aquitaine bekken ten noorden van de Pyreneeën. Tijdens het Tertiair, en vooral tijdens het Mioceen (23 tot 5 miljoen jaar geleden), werd de breuk opnieuw geactiveerd als een staking-slip breuk waarbij het zuiden een beetje naar links bewoog ten opzichte van het noorden. Dat was waarschijnlijk een reactie op de spanningen die ontstonden door de vorming van de Alpen.
Na het doorkruisen van de Jura-leeftijden in sedimenten, kunnen we stellen dat de fietsers 300 miljoen jaar geologische geschiedenis hebben doorkruist. We gingen van de assemblage van de Variskische gordel naar de botsing van de Westelijke Alpen! Dat is een wielerwedstrijd bouwen op geschiedenis.
NB: Blogs in andere talen dan het Engels worden allemaal automatisch vertaald. Onze schrijvers zijn niet verantwoordelijk voor taal- en spelfouten.
