Vandaag is een lange rit omdat het de langste etappe van de Tour de France 2024 is. Etappe drie brengt ons van Piacenza naar Turijn, door 225 kilometer eindeloze akkers en velden op de grootste vlakte van Zuid-Europa, de Povlakte. De meeste rijders zullen zeker blij zijn met een gemakkelijke dag op het vlakke land voordat ze de Alpen oversteken. Klinkt dat saai? Laat je niet misleiden: er is veel interessante geologie verbonden met de etappe van vandaag!
Land van doorgang
De derde volledig Italiaanse etappe van de Tour van dit jaar begint in de stad Piacenza, in de regio Emilia-Romagna. Piacenza staat vooral bekend om zijn uitstekende geografische ligging. Het werd al in de pre-Romeinse tijd gesticht, vlak naast het punt waar de belangrijke rivieren Trebbia en Po samenkomen, op de overgang van de Apennijnse bergen naar het vlakke land van de Povlakte.
Sindsdien ligt het op een belangrijk kruispunt. Leonardi da Vinci noemde de stad zelfs een ‘Land van Doorgang’. Zoals vele reizigers in de afgelopen duizenden jaren, zullen de ruiters ook het land van Piacenza passeren op hun weg van de Adriatische kust naar Frankrijk. Voor geologen is Piacenza beroemd om iets anders. De stad gaf zijn naam aan de geologische fase van het Piacenzian. Ja, we houden ook van etappes in de geologie).
Het Piacenziaan beslaat een periode van een miljoen jaar, van ongeveer 3,6 tot 2,6 miljoen jaar geleden. Het werd in 1858 door de Zwitserse geoloog Karl Mayer-Eymar vernoemd naar Piacenza, vanwege de sedimentaire gesteenten uit die tijd die hij vond in de heuvels vlakbij de stad. Het is niet ongewoon om perioden van de geologische tijdschaal te benoemen naar steden of geografische regio’s, zoals we konden lezen in de vorige blog over de Messinian Salinity Crisis! Interessant is dat de ondergrens van het Piacenziaan, de zogenaamde Gouden Spies, officieel wordt gedefinieerd op … Sicilië. Oeps! Pas op dat je het niet doorvertelt aan de trotse inwoners van Piacenza!
Lucy
Het Piacenzian lijkt misschien heel lang geleden, net als de lange rit naar Turijn vandaag. De geschiedenis van de mens kan echter zijn begonnen in het Piacenzian! Recente fossiele vondsten suggereren dat het late Piacenzian wel eens de tijd zou kunnen zijn waarin onze eerste echte voorouders op aarde rondzwierven! Een fossiel kaakbeen dat in 2013 in Ethiopië werd gevonden, heeft een groep wetenschappers doen geloven dat het geslacht Homo – waartoe wij, de Homo Sapiens, behoren – is ontstaan in het Piacenziaan, zo’n 2,8 miljoen jaar geleden.
Hoewel er nog steeds veel over wordt gediscussieerd, stelde deze groep wetenschappers voor dat het geslacht Homo zich al tijdens het late Piacenzian ontwikkelde uit het oudere geslacht Australopithecus. Vlakbij de plek waar ze het kaakbeen ontdekten, deden wetenschappers precies 50 jaar geleden al een ongelooflijke ontdekking. Ze groeven de fossiele resten van ongeveer 40% van een vrouwelijke hominine op. Ze noemden haar Lucy. Dit was naar het beroemde Beatles-nummer ‘Lucy in the sky with diamonds’. Ze speelden het herhaaldelijk af tijdens de opgraving van het versteende skelet. De vondst kreeg wereldwijde aandacht, waardoor Lucy de beroemdste bewoner van het Piacenzian werd! Maar onze oude voorouders waren zeker niet de enige opmerkelijke dieren van het Piacenzian…
Piacenzian Park: de film
Onze oude voorouders waren zeker niet de enige opmerkelijke dieren van het Piacenzian. Iedereen kent de dinosaurussen van beroemde films zoals Jurassic Park. De verbazingwekkende dieren van het Piacenzian zijn helaas veel minder bekend. Maar als je er wat meer over te weten komt, vraag je je echt af waarom Steven Spielberg nooit de film Piacenzian Park heeft gemaakt!
Het leven op aarde in de laatste paar miljoen jaar werd niet gekenmerkt door gigantische reptielen – zoals de dinosauriërs – maar door gigantische zoogdieren. Wetenschappers noemen deze dieren de megafauna. Naast de al erg grote voorgangers van de huidige olifanten en neushoorns waren er enorme grondluiaards, super gordeldieren genaamd glyptodons, maar ook reusachtige bevers en otters.
Tijdens het Piacenzian heeft één specifieke gebeurtenis de evolutie van veel van deze grote dieren bepaald. De uiteindelijke sluiting van de landengte van Panama – een landbrug tussen Noord- en Zuid-Amerika – maakte de uitwisseling van verschillende dieren van het ene continent naar het andere mogelijk. De Grote Amerikaanse Biotische Uitwisseling, ongeveer 2,7 miljoen jaar geleden, bracht beren, grote katten zoals jaguars, paarden en vele andere dieren naar Zuid-Amerika. De enorme luiaards en angstaanjagende loopvogels van Zuid-Amerika, terreurvogels genoemd, migreerden de andere kant op.
In de oceanen heerste één roofdier. Dit is de grootste roofhaai die ooit heeft geleefd: de Otodus megalodon, of kortweg ‘Megalodon’. Met een geschatte lengte van 15 meter was dit gigantische beest de meest angstaanjagende jager van zijn tijd. Zijn heerschappij eindigde echter aan het einde van het Piacenzian. Men denkt dat de sluiting van de Panamapoort heeft geleid tot belangrijke veranderingen in het mondiale klimaat en de oceaanstromingen, waardoor veel mariene megafauna is uitgestorven, waaronder de Megalodon. De Meg heeft een aantal grote Hollywoodfilms gekregen, maar sommige van de andere fascinerende dieren die in het Piacenzian leefden, zouden zeker ook hun eigen film kunnen hebben. Niet Angry Birds The Movie, maar Terror Birds The Movie. Bel ons, Hollywood!
Vino, per favore
Na vele kilometers door de vlakte van de Povlakte merken de renners en kijkers een verandering in het landschap. Vanaf ongeveer kilometer 110 racen ze door het prachtige heuvellandschap van Piemonte. We kennen deze regio wereldwijd om zijn wijn en niet om zijn geologie. De etappe loopt door de Monferrato en Langhe-Roero regio’s. Ze staan samen op de Werelderfgoedlijst van UNESCO in 2014. Hier produceren ze de beroemdste wijnen uit Piemonte. Zowel het klimaat als de (hydro)geologische omstandigheden maken het een perfecte regio voor de productie van wijnen, met name rode en mousserende wijnen.
De wijnstokken groeien bijzonder goed op de ondergrond die voornamelijk bestaat uit Miocene tot Pliocene mariene sedimenten. De beroemdste rotsen van de regio zijn de zogenaamde Pietra da Cantoni. Dit zijn de lokale variëteiten van mergel en kalkzandsteen uit het Mioceen tot Plioceen. De Pietra da Cantoni werden gevormd in een tijd waarin deze regio nog een ondiepe zee was. De rotsen hier zitten vol mariene fossielen zoals schelpen, maar er zijn ook grote tanden van de Megalodon gevonden!
Ze gebruikten de Pietra da Cantoni om veel van de gebouwen in de regio te bouwen. Het is een mooie weergave van de lokale geologie die anders verborgen ligt onder de wijngaarden en vegetatie. Deze rotsen dienen ook een ander belangrijk doel. Ze gebruiken ze als opslagruimte voor wijn! Eeuwenlang hebben lokale bewoners kleine ondergrondse kamers gegraven in de Pietra da Cantoni, die ‘infernot’ worden genoemd. De mensen hier zijn zo trots op hun lokale rotsen dat ze er zelfs een museum voor hebben gemaakt, het Ecomuseo della Pietra da Cantoni!
Mysterieuze rotsblokken
De finale van de etappe van vandaag is vlak, met een finish in de stad Turijn dicht bij de oevers van de Po. Er zijn echter genoeg heuvels in de buurt. Als je de Giro d’Italia van dit jaar hebt gezien, herinner je je misschien de steile beklimmingen in de Torino Hills van de eerste etappe, die ook in Turijn eindigde! Qua geologie zijn de heuvels net ten oosten van Turijn niet zo spectaculair. Op deze heuvels kun je mysterieuze grote rotsblokken zien. Deze waren eeuwenlang een raadsel voor de lokale bevolking en geologen. Deze keien, die in grootte variëren van een paar meter tot wel tien meter in diameter, liggen overal in de Torino Hills. Ze bestaan uit metamorfe en magmatische gesteenten die duidelijk verschillen van de omringende mariene sedimentgesteenten.
Hun oorsprong fascineerde vroege geologen eeuwenlang en ze werden al uitgebreid bestudeerd vanaf het einde van de18e eeuw. In die tijd dachten wetenschappers dat de rotsblokken daar terecht waren gekomen door catastrofale overstromingen. Dit was in overeenstemming met catastrofistische theorieën die vaak werden gebruikt om geologische waarnemingen te verklaren. Tegenwoordig weten we dat deze keien afkomstig zijn van magmatische en meta-fiolitische gesteenten(zie blog van Milaan-Sanremo!) van het Alpine-Apennijns bergsysteem. Ze werden opgenomen in zogenaamde conglomeraten, de typische producten van de erosie van bergen. Na erosie van het omringende zachtere en fijner-korrelige clastic sediment bleven de keien achter in het landschap.
Lokale overlevering
Voordat geologen ze bestudeerden, kregen sommige van deze indrukwekkende rotsblokken zelfs een plaats in de plaatselijke folklore. Volgens lokale legenden werden sommige gebruikt voor vruchtbaarheidsrituelen. De rots van Santa Brigida speelde een rol in een cultus waarin vrouwen geloofden dat het laten rusten van hun buik op de rots de vruchtbaarheid van de moeder en de goede gezondheid van het ongeboren kind bevorderde. Vandaag proberen lokale geologen de ‘gigantische keien’ van Turijn te laten erkennen als geo-erfgoedlocaties, zodat ze de komende decennia en eeuwen worden beschermd en herinnerd.
Laten we eens kijken welke renner ook een blijvende herinnering zal creëren voor de etappe van vandaag. De lange rit zal waarschijnlijk eindigen in een massasprint in de straten van Turijn! Vai!
NB: Blogs in andere talen dan het Engels worden allemaal automatisch vertaald. Onze schrijvers zijn niet verantwoordelijk voor taal- en spelfouten.
