Heeft het peloton de tweede rustdag goed verteerd? We hopen van wel. Na een dag zonder geologie om je tanden in te zetten, gaan we de laatste week verder! Vorig jaar hadden we een dinosaurus met grote voeten. Dit jaar introduceren we een dinosaurus met grappige tanden. De ruiters snijden door het hart van het Franse dinosaurusparadijs. Het is een echte dinosaurushotspot, met een van de vrolijkste leden uit het Krijt! Lachen, je bent een dinosaurus!
Na het vuurwerk in de Pyreneeën en een welverdiende rustdag begint het peloton vandaag met een – op papier – vlakke wandeling van 187 km van Gruissan naar Nîmes. Deze regio in het zuiden van Frankrijk wordt ook wel het ‘dinosaurusparadijs’ van het land genoemd. In dit gebied zijn veel belangrijke en nieuwe dinosaurussoorten gevonden die teruggaan tot het late Krijt. Om preciezer te zijn naar het Laat Campanien. Deze periode is vernoemd naar de prachtige Champagnestreek in Noord-Frankrijk. We kijken ook naar het vroege Maastrichtien. Dat is de naam van de mooie Nederlandse stad Maastricht. We hebben het over ruwweg tussen 75 en 70 miljoen jaar geleden. Laten we eens kijken naar de korte geschiedenis van dinosaurussen en wat het toneel van vandaag tot een paradijs voor dinosaurussen maakt.
Le Tour d’Océan
Als trouwe volger van GeoTDF weet je inmiddels dat Frankrijk in deze periode grotendeels bedekt was door een ondiepe subtropische zee. In het zuidelijke deel vinden we een landinwaarts systeem. Je vindt de etappe van vandaag bij de gele ster. Als we terug zouden reizen naar het Laat Campanien en Maastrichtien zouden we een weelderig kustlandschap vol leven zien. Er zijn palmbomen, vissen, krabben, krokodillen, schildpadden, pterosaurussen (vliegende reptielen) en bien sûr: dinosaurussen! Het Dinosauria museum in Espéraza heeft een geweldige collectie Franse dinosaurusfossielen. Het is niet ver van de start van de race van vandaag.
Korte geschiedenisles
Dit jaar is het precies 200 jaar geleden dat wetenschappers de eerste dinosaurus een naam gaven. Hoera! Op20 februari 1824 gaf William Buckland, een professor aan de Universiteit van Oxford, een historische lezing voor een groep verzamelde wetenschappers van de Geological Society of London. Hij had enkele fossielen uit Oxfordshire (UK) bestudeerd. Zijn bevindingen waren onder andere een onderkaak met een eigenaardige uitstekende tand met kartels. Hij vermoedde dat deze van hetzelfde dier waren. Hij noemde het Megalosaurus, wat “reuzenhagedis” betekent. Buckland liet de fossielen zien aan Georges Cuvier, een van de grootste Franse anatomisten. Met zijn hulp kon Buckland zijn bevindingen in 1824 publiceren in een wetenschappelijk artikel.
In de daaropvolgende 15 jaar werden meer grote fossiele reptielenbotten teruggevonden in Engeland en beoordeeld door de Britse anatoom Richard Owen. In 1842 besloot Owen dat deze fossielen zo verschillend waren van alle bekende reptielen dat ze het verdienden om geclassificeerd te worden als een compleet nieuwe groep reuzenfossiele reptielen. Hij noemde ze Dinosauria – “verschrikkelijke, of angstaanjagend grote, reptielen”. Vóór 1842 had nog niemand van dinosaurussen gehoord. De rest is in wezen geschiedenis.
Franse dinosaurussen
In Frankrijk beschreef Georges Cuvier de eerste dinosaurussen al in 1808. Dit bleef echter lange tijd onopgemerkt omdat Cuvier een set fossiele wervels uit het late Jura in Normandië beschouwde als van een uitgestorven reuzenkrokodil. Veel later werden deze wervels ‘Streptospondylus’genoemd, wat ‘omgekeerde wervel’ betekent. Pas in 2001 werd deze herkend als een vleesetende (theropode) dinosaurus.
Naast Cuvier was Philippe Matheron een andere grote naam in de Franse paleontologie. Vanaf de jaren 1840 was hij de eerste die vooraanstaande ontdekkingen deed in de Provence in het zuidoosten van Frankrijk. Het is waar we vandaag racen. Zijn werk omvat de beschrijving van de eerste dinosauruseieren, een sauropode dinosaurussoort en een geheel nieuwe familie van plantenetende dinosauriërs, de rhabdodontiden.
Deze rhabdodontiden zijn zogenaamde iguanodontide ornithopode dinosaurussen. Met andere woorden, ze zijn verwant aan de veel bekendere Iguanodon. Dit was een van de eerste dinosaurussen die wetenschappers ontdekten. Je kunt de Iguanodon prominent zien in de dinogalerij van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel. Het komt van een beroemde ontdekking in een kolenmijn in het zuiden van België. De rhabdodontiden hebben dit soort sterrendom echter nog niet. Ze verdienen zeker een verdere introductie met een nieuwe vondst!
Bonjour, nieuwe dinosaurus
Een van de nieuwste leden van de Franse dinosaurusfamilie is een rhabdodontide met de naam Matheronodon provincialis. De naam eert Philippe Matheron. Het betekent ’tand van Matheron’ met de verwijzing naar de Provence. Professor Pascal Godefroit van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen in Brussel en zijn team beschreven deze nieuwe soort plantenetende dinosaurussen in 2017. Lees hier meer.
In een dunne zandsteenlaag in Velaux-La Bastide Neuve vond het team van Belgische en Franse paleontologen een gefragmenteerde onderkaak en enkele geïsoleerde tanden. Deze plek ligt dicht bij de finish van vandaag en is een echt dinosaurusparadijs. Omdat deze resten zo anders waren dan eerder beschreven rhabdodontiden, stelden de auteurs een nieuw genus en een nieuwe soort samen. Ze schatten dat het dier ongeveer vijf meter lang was. Dat is ongeveer half zo groot als zijn oudere en illustere neef Iguanodon.
Grote voet eh tand
Een aspect dat Matheronodon provincialis zo uniek maakt, is dat hij extreem vergrote tanden had. Ze waren tot zes centimeter lang en vijf centimeter breed. In tegenstelling tot Iguanodon, die 25 gebogen tanden in de onderkaak had, had Matheronodon slechts 8 tanden in de onderkaak. Dit toont aan dat deze nieuwe soort, ook al leefde hij in een veel latere periode in het Krijt, eigenlijk veel meer een primitieve neef van Iguanodon was. Tot slot waren de massieve tanden van Matheronodon ook duidelijk gemarkeerd met veel ribbels. Hij kan deze waarschijnlijk gebruiken als een zelfslijpende kartelschaar.
Deze evolutionaire aanpassingen in het gebit van Matheronodon en de rhabdodontiden laten zien dat ze in een andere richting evolueerden dan een andere groep grote herbivoren tijdens het late Krijt. Denk aan de eendensnaveldinosaurussen of hadrosaurussen zoals Parasaurolophus en Edmontosaurus. Hadrosauriërs hadden geavanceerde tandheelkundige ‘batterijen’ gevormd door honderden zeer kleine tandjes waarmee ze naaldbomen zoals naaldbomen konden pletten en vermalen. Matheronodon en de andere rhabdodontiden aten daarentegen waarschijnlijk bladeren van palmbomen. Deze waren in die tijd overvloedig aanwezig in de Europese eilandenstelsels. Met hun schaarachtige tanden moesten ze de vezelrijke bladeren knippen in plaats van ze te pletten, voordat ze ze konden doorslikken.
Mes tussen je tanden
In de wedstrijd van vandaag hoeven de renners hopelijk niet te veel te kauwen op lastige vezels. Zullen vanmiddag een paar eenzame ontsnapten hun tanden zetten in een verrassingsaanval in deze winderige uithoek van Frankrijk? Of zullen de sprintersploegen met een mes tussen de tanden rijden om er zeker van te zijn dat hun kopman bij de finish zal lachen als een Matheronodon?
NB: Blogs in andere talen dan het Engels worden allemaal automatisch vertaald. Onze schrijvers zijn niet verantwoordelijk voor taal- en spelfouten.
