Voor de etappe van vandaag ging de aarde op tektonisch trainingskamp om te werken aan de sterke krachten die nodig zijn om die Pyreneeënbeklimmingen te creëren. Je weet inmiddels dat bergen ontstaan doordat de tektonische platen van de aarde uit elkaar trekken. Ze botsen en schuiven langs elkaar heen, voortgestuwd door krachten binnen en onder de platen. De legendarische beklimmingen over de prachtige Pyreneeën waar de renners deze week, en vooral vandaag, mee te maken hebben, zijn het resultaat van deze bergbouwkrachten die gedurende honderden miljoenen jaren op Zuid-Frankrijk hebben ingewerkt!
Draaien en keren
De Pyreneeën zijn voornamelijk een samentrekkend gebergte. Dit is wanneer de bovenste mechanische laag van de aarde, de lithosfeer, korter wordt. In de Pyreneeën vond de meest recente episode van bergopbouw, of orogenese, 55 miljoen jaar geleden plaats. De Pyreneeën Orogenese creëerde de Pyreneeën. Het is een goede naam. Oudere gebeurtenissen in de bergbouw maakten de rotsen van Zuid-Frankrijk echter klaar om te buigen, te glijden en te breken in specifieke patronen wanneer de ruimte krap werd en de spanning hoog. Het heeft allemaal met elkaar te maken. De beklimmingen waar de renners vandaag de dag mee te maken hebben, zouden er niet zijn geweest zonder de geologie.
Onze etappe is 152 kilometer lang. Of kort. Men schat dat dit dezelfde afstand is die Iberië en Frankrijk naar elkaar toe bewogen om de Pyreneeën te vormen. Hoe is deze verkorting precies gebeurd? Net als de race zelf is het een verhaal met veel wendingen, tegenslagen en overwinningen. Laten we eens kijken naar het tektonische trainingskamp!
Vlieg weg, Iberia
Iberië was vroeger verbonden met Frankrijk (Armorica) toen het supercontinent Pangea aan het eind van het Perm bestond (~250 miljoen jaar geleden). Zoals alle trends raakte ook Pangea uiteindelijk uit de mode en tijdens de Jura ~155 miljoen jaar geleden waren de continenten goed op weg naar nieuwe plaatsen. Tijd om afscheid te nemen.
In die tijd lag Iberia veel noordelijker en westelijker dan tegenwoordig. Het noordoostelijke deel van Iberië, nu in de oostelijke Pyreneeën, lag bij Biarritz en de noordwestelijke top van Iberië lag ten zuiden van Ierland.
Dus je kunt het zien aankomen. Iberia lag precies waar nu de Golf van Biskaje ligt en besloeg de helft van de jonge Atlantische Oceaan. De andere helft van de Atlantische Oceaan bestond nog niet. Portugal lag tegen Newfoundland aan (oostelijk Canada). Op de fiets van Pamplona naar Madrid zou je naar het westen gaan in plaats van naar het zuiden, zoals vandaag de dag het geval is. Leuk weetje: ten oosten van Iberia lag Adria. Het is het voorheen “verloren” continent dat zich nu onder de Adriatische Zee, Noord-Italië en de Dolomieten bevindt. Lees daarover in onze Giro d’Italia blog. De stad Pau in Zuid-Frankrijk lag vlak naast… de Povlakte in Italië!
Tectonische training
De tektonische platen gingen op trainingskamp. Noord-Amerika, Iberië, Europa en Afrika van elkaar gescheiden. De Noord-Atlantische Oceaan en de Golf van Biskaje openden zich in het westen en noorden van Iberië. Toen vormde zich tussen Iberië en Adria in het oosten een andere oceaan die we de Alpentethys noemen. Ben je nog steeds bij ons? Iberië brak af van Frankrijk, maar de geometrie van deze breuk (wat geologen een kloof noemen) was niet ideaal in het grote geheel van hoe de Noord-Atlantische Oceaan zich opende.
Verandering van plannen dus. Ten westen van Iberia vormde zich een nieuwe kloof die zou uitgroeien tot de noordelijke Atlantische Oceaan, waardoor Iberia voor de kust van West-Frankrijk vast kwam te zitten. Toen de Atlantische Oceaan zich verder opende, verplaatste Iberia zich samen met Afrika naar het zuiden en oosten. Zo’n 120 miljoen jaar geleden in het Krijt draaide Iberië plotseling meer dan 40° tegen de klok in en kwam de noordelijke Iberische punt dicht bij zijn huidige positie naast Zuid-Frankrijk. Het trok bijna richting Noord-Amerika, maar gelukkig voor ons gebeurde dat niet.
Maar, net als de finishlijn, zijn we er nog niet helemaal in de vorming van de moderne Pyreneeën. Afrika trok naar het zuiden en als goede teamgenoot volgde Iberia. Samen vormden ze een groot bekken waar nu de Pyreneeën liggen. Dit was tussen ~110 en 90 miljoen jaar geleden. Zo’n negentig miljoen jaar geleden begonnen Afrika en Iberia weer samen te trekken en na een lange omweg begon Iberia aan de laatste opmars naar Zuid-Frankrijk.
Hallo Pyreneeën
Toen Iberia botste op wat nu Zuid-Frankrijk is, gebruikte het de oost-west gerichte breuken die zich eerder hadden gevormd in de ‘Variscische’ bergopbouwfase ~350 miljoen jaar geleden tijdens de Pangea-tijd. We hebben al eerder gezegd dat de Pyreneese Orogenese doorging op oudere gebeurtenissen. Iberia werd onder Frankrijk geduwd, de top van het continent werd afgeschraapt en opgestapeld. Deze afgeschraapte rotsen vormen de ‘Axiale Zone’ en de zuidelijke Pyreneeën (zie kaart).
De zuidelijke (en noordelijke) Pyreneeën tonen een verzameling mariene en terrestrische sedimentgesteenten die zich in de afgelopen 200 miljoen jaar in Iberië hebben gevormd. Kijk uit naar lagen buffelkleurige zandstenen en vaak fossielrijke kalkstenen op weg naar de bergen vanuit Pau. Je kunt ook opgegraven mantelgesteenten (peridotiet) uit het mislukte riftbekken bekijken.
Bergen en nog eens bergen
De Axiale Zone toont de gesteenten die zich onder deze sedimentaire gesteenten in de “ondergrond” bevonden. Ze zijn ouder en komen uit de ‘Variscische’ bergbouwfase. De granieten en gneizen die de glinsterende grijze massieven op de route van vandaag vormen, zijn voor en tijdens de botsing gevormd. Ze smolten en vervormden onder intense hitte en druk toen de continenten op elkaar ramden. Het zou bijna hetzelfde aantal watt kunnen zijn dat een sprinter nodig heeft om over de Tourmalet te komen.
Deze hele stapel rotsen werd noordwaarts over Zuid-Frankrijk geduwd. De sedimentaire gesteenten aan de zuidelijke rand van Frankrijk werden opgebulldozerd langs oude breuken die veel steiler zijn dan aan de zuidkant van de Pyreneeën. Een voorbeeld is de Noord-Pyreneeënbreuk. Dit verklaart deels waarom de steilere en hogere beklimmingen van de Tour in de noordelijke Pyreneeën liggen. De kenmerkende topografische korrel van de noordelijke Pyreneeën is dus het product van vele bergopbouwende gebeurtenissen. Het was een tektonisch trainingskamp van alle tijden.
Een laatste metafoor
Net als de stukken korst langs de zuidelijke rand van Frankrijk zullen de renners beginnen als Pangea. Ze zijn een samenhangend peloton dat samen beweegt als een supercontinentaal peloton. Naarmate de race vordert, beginnen renners elkaar voorbij te glijden terwijl ze zich een weg omhoog naar de bergen banen. Je zult een ontsnapping zien en er kan een gat ontstaan. Net als bij Iberia kan de kloof kleiner worden. Wanneer je denkt dat het eindelijk voorbij is en alles op zijn plaats zit, kan een aanvallende klimmer die voor de ritzege gaat, snel een nieuw gat slaan en weer een groot gat in de kopgroep slaan.
De sterke renners aan weerszijden van de kloof zijn de kelderverhogingen, die hoger worden, maar het bekken ertussen zal zich snel vullen met losjes opeengepakte en opgewonden toeschouwers. De grotere vraag is of een aanval en overwinning vandaag vorm zullen geven aan de algemene structuur en de uitkomst van het algemeen klassement wanneer de renners Nice bereiken. We zullen geduld moeten hebben en de race op kleine en grote schaal moeten observeren om te zien hoe de details in elkaar passen. En aan het eind van de dag bracht al deze activiteit ons 150 km dichter bij Nice!
NB: Blogs in andere talen dan het Engels worden allemaal automatisch vertaald. Onze schrijvers zijn niet verantwoordelijk voor taal- en spelfouten.
