Machtige bergen op de route van vandaag en tijdens de vele helikoptershots die we – als het weer het toelaat – te zien zullen krijgen. De Alpen zijn een zeer fotogeniek deel van Frankrijk. Net als een levend wezen reageren de bergen op verschillende manieren op klimatologische omstandigheden. Laten we eens kijken naar de machtige bergen en ontzag hebben voor de schoonheid ervan. Vergeet echter nooit de gevaren die ermee gepaard gaan.
We starten op een hoogte van 4.000 meter waar het peloton nooit zal aankomen. Boven de 4.000 meter is het zo koud dat de grond diep bevroren is en nooit ontdooit. De berg is bevroren en de blokken zijn als gecementeerd door het ijs. Aan de oppervlakte hoopt sneeuw zich op en raast naar beneden in lawines of voedt grote gletsjers. Deze stromen geleidelijk naar de valleien of storten abrupt in elkaar tijdens de val van seracs. Seracs zijn blokken of kolommen van gletsjerijs, vaak gevormd door elkaar snijdende gletsjerspleten. We zien deze risico’s in het gebied dat de top van de Mont Blanc en naburige toppen omvat.
Naar beneden
Tussen 4.000 en 3.000 meter ligt de bodemtemperatuur het hele jaar door gemiddeld onder nul. Dit definieert de permafrost. Seizoensgebonden temperatuurschommelingen verwarmen de grond of rotsoppervlakken tijdens het zomerseizoen. De permafrost dooit dan over meerdere meters. Het creëert een actieve laag in het bovenste gedeelte. Deze seizoensgebonden opeenvolging wordt gesuperponeerd op dagelijkse schommelingen en een nachtelijke herbevriezing. Onder invloed van deze temperatuurveranderingen smelt het ijs en bevriest het weer. Dit proces bevordert het vallen van rotsen.
De huidige opwarming van de aarde versterkt dit proces door de dikte van de actieve laag te vergroten die wordt onderworpen aan deze opeenvolging van temperatuurveranderingen. Ook een groter aantal blokken, sommige tot 300.000 m3, stort in tijdens hittegolven. Deze ontwikkeling vindt plaats in een groot deel van het Mont-Blanc massief. In 2005 vernietigde een instorting van een pijler met een volume van ~300.000 m3 de Bonatti-route, een van de emblematische klimroutes in de Alpen.
Wanneer het noodlot toeslaat
Beneden de 3.000 meter blijft de temperatuur aan de grond boven nul. De temperatuur heeft minder invloed op de stabiliteit van de grond en de rotswanden. Het is vooral de neerslag die het gevaar van zwaartekracht bepaalt. Tijdens hevige regenval sijpelt het water in de scheuren en veroorzaakt het een drukverhoging op het omringende gesteente. Dit vergroot de kans op vallende blokken maar kan ook leiden tot het instorten van hele muren. De gemobiliseerde volumes overschrijden dan tien miljoen m3 en deze instortingen verspreiden zich snel in de valleien en geven aanleiding tot modderstromen.
In de lente van 1471 begon een instorting van de muur van de Dérochoir boven Passy en Le Fayet vanaf de bergkam op een hoogte van 2010m. Hij bereikte de Gorges de l’Arve op een hoogte van minder dan 800 m. Het resulteerde in de vorming van een natuurlijke dam en het ontstaan van een meer. In 1970 veroorzaakte een instorting, hoewel veel kleiner, opnieuw een aardverschuiving die een sanatorium verwoestte en 71 mensen het leven kostte.
Overal in de Alpen zijn aanwijzingen te vinden die een verzwakking van rotsmassa’s laten zien. Een dergelijke verzwakking leidt niet noodzakelijkerwijs tot catastrofale gebeurtenissen. Al meer dan duizend jaar ontstaan er spleten in de gneis op de helling die de Col des Montets domineert. Ze zijn enkele tientallen meters diep en liggen aan de basis van instortingen, waaronder blokken van meer dan 1000 m3. Hun trajecten zijn echter afgebogen door een secundaire heuvelrug die zo een natuurlijke bescherming van de vallei vormt.
Machtige bergen, machtige risico’s
Zwaartekrachtrisico’s blokkeren regelmatig verkeersroutes. In 2013 bijvoorbeeld was de toegangsweg naar de Mont Blanc-tunnel opnieuw enkele uren afgesloten na een puinstroom. Of nog recenter in 2019, toen een etappe van de Tour de France naar Tignes werd afgebroken vanwege aardverschuivingen en modderstromen na een zeer hevige storm. De etappe werd stilgelegd door de wedstrijdorganisatie en jury. De tijdsverschillen werden op de Col de l’Iseran genomen. Daar verloor Julian Alaphilippe zijn gele trui aan Egan Bernal. De Colombiaan zou de Tour dat jaar winnen.
De bergen zijn altijd al een gevoelige omgeving geweest die regelmatig werd beïnvloed door zwaartekrachtgevaren. Deze komen met name voor in bepaalde gebieden, terwijl andere beschermd worden door de configuratie van het reliëf en door de geologische omstandigheden.
In de Alpen is de verspreiding van deze risicogebieden al in kaart gebracht. Het is vooral gebaseerd op de beschouwing van ervaringen uit het verleden. Het is essentieel om rekening te houden met deze studies om een duurzame ontwikkeling van de Alpenvalleien te overwegen en zo het dagelijks leven te organiseren in deze gebieden waar de klimaatverandering het risico vergroot.
