Klinkt Devonian Park als een heerlijke plek om te wandelen? Niet precies. Ga met ons mee op een reis door honderden miljoenen jaren en naar de oceaan die zich over Frankrijk uitstrekte.
Vandaag rijdt het peloton door het heuvelachtige landschap aan de oostkant van het Centraal Massief. De weiden en graslanden van deze 12e etappe verbergen de overblijfselen van de vulkanen en oceanen die in dit gebied actief waren tijdens het Devoon, ongeveer 400 miljoen jaar geleden. Ergens langs de heuvels passeren de fietsers de gemetamorfoseerde gesteenten van de vulkanische eilanden van de Morvan. Ze zullen stukken oceaanbodem en zelfs de mantel tegenkomen die over de continenten werden gelegd tijdens de vorming van Pangea, 320 miljoen jaar geleden.
Wereld van planten
Tijdens het Devoon zag het landschap van het Centraal Massief er heel anders uit dan nu of tijdens de vorming van Pangea. Stel je een oceaan voor tussen twee grote landmassa’s die steeds dichter naar elkaar toe kwamen, zoals de Middellandse Zee nu. Gondwana in het zuiden (Zuid-Amerika + Afrika + Australië) en Laurussia (Noord-Amerika en de Baltische staten) in het noorden sloten de Rheische oceaan in. Deze oceaan was, net als de Middellandse Zee, vol vulkanische eilanden, stranden en kleine oceaanbekkens (zoals de Tyrreense).
Dit landschap had geen olijfbomen of zeemeeuwen. Welkom in Devonian Park. Alle vegetatie die je kon zien waren varens en paardenstaarten, en rondlopende dieren waren schorpioenen, insecten, mijten en myriapods. Als je geluk had, zag je misschien een vis met vier poten die uit het water probeerde te komen. Het is een verre neef van alle amfibieën, reptielen en zoogdieren. Maar ga het water niet in!
De leeftijd van vissen
Het ‘tijdperk van de vissen’, zoals geologen het Devoon noemen, leek veel op het Mesozoïcum. Die periode werd het ‘Tijdperk van de Dinosauriërs’ genoemd. In beide tijdperken was gewoon rondlopen een avontuurlijke sport. Proberen wat verfrissing te vinden in het water van de Rheische Oceaan was beangstigend. Vissen zoals Dunkleosteous, zo groot als een grote tonijn, met kaken groter dan een mensenhoofd en een gepantserde kop als een tank, waren de schrik van de oceanen in het Devoon. Vandaag de dag kunnen we tijdens de etappe enkele overblijfselen zien van dit gedurfde paradijs. Er zijn granietgesteenten van de magmatische kamers van de vulkanen en sedimentgesteenten die gevormd zijn na de erosie van zulke vulkanische eilanden.
Devoon op eigen risico
De zeeën en stranden van de Rheïsche Oceaan waren niet alleen ontmoedigend voor ons. Leven in het Devoon was een riskante bezigheid. Niets idyllisch aan het Devoonpark, want over een periode van 50 miljoen jaar was het Devoon getuige van twee massa-extincties die 70% van alle soorten uitroeiden. Het algemene uitstervingspercentage was hoger dan nu. Bedenk dat de laatste massa-extinctie (toen de dinosauriërs verdwenen) 66 miljoen jaar geleden plaatsvond. Degene daarvoor was 200 miljoen jaar geleden.
Het meest opmerkelijke is dat de evolutie van het leven op het droge net begonnen was. Een nieuwe ecologische niche was beschikbaar voor iedereen om te exploiteren. Ondanks deze kans verliep het leven moeizaam. De redenen hiervoor zijn onduidelijk. Sommigen suggereren dat de ontwikkeling van landplanten heeft bijgedragen aan de afkoeling van de aarde. Vergeet niet dat klimaatverandering heel gevaarlijk is! Anderen beweren dat het Devoon werd geteisterd door te veel actieve vulkanen, zoals de vulkaan die de race vandaag doorkruist. Deze vulkanen veranderden de chemische omstandigheden van het water, waardoor leven bijna onmogelijk werd.
Verdwalen
Maar oké, misschien is leven op een van de Rheïsche eilanden in deze vijandige Devoonwereld niet het beste idee. Misschien is het tijd om te vertrekken? Stel dat je naar het zuidwesten wilt, naar het binnenland van Gondwana. Je pakt je kompas om er zeker van te zijn dat je de juiste weg neemt, maar de naald is verdoofd. Je tikt tegen het kompas. Het is geen goed idee om wetenschappelijke instrumenten aan te tikken, maar je denkt dat de naald misschien vastzit. De naald beweegt, maar wijst niet naar het noorden of ergens anders naartoe. Dat zal nog miljoenen jaren zo doorgaan.
Tijdens het Devoon werd het magnetisch veld van de aarde bijna uitgeschakeld. Het magnetische veld uit het verleden wordt meestal vastgelegd in vulkanisch gesteente dat veel magnetiet bevat. Dit is een mineraal dat, wanneer het afgekoeld is in lava’s, zich afstemt op het magnetische veld van de aarde.
We hebben geen idee waarom het magnetische veld zo zwak was. Hoe hard we het ook proberen, de meeste vulkanische gesteenten uit het Devoon, zoals die in de etappe van vandaag, vertoonden geen magnetisch veld. De weinige die het wel hebben opgenomen, hebben een ongelooflijk zwak signaal. Gelukkig voor renners en geologen is ons magnetisch veld sterk. Onze kompassen werken en het parcours loopt niet door een oceaan vol angstaanjagende Devoonwezens. We konden ons bijna voorstellen dat het het vredige Devoonpark was waar we allemaal naar verlangden.
Douwe en Marjolein maakten een kleine wandeling door het Devoon.
